Net als de vraag “Wat doen we met Kerst dit jaar?” is de vraag “Wat doen we met de zzp’er?” een terugkerend fenomeen. Dit fenomeen heeft een nieuwe dimensie gekregen door het advies van Advocaat-Generaal (A-G) De Bock aan de Hoge Raad.
De A-G grijpt een – niet zo interessante – zaak aan om te kijken naar de maatschappelijke problemen die ontstaan, doordat werkverschaffers en werkenden, al dan niet gedwongen, kiezen voor een overeenkomst van opdracht in plaats van een arbeidsovereenkomst.
Dat zou niet moeten, zo schrijft de A-G, want onze instituties zijn gebouwd op de arbeidsovereenkomst, die de toegangspoort vormt tot pensioen en uitkeringen bij werkloosheid en arbeidsongeschiktheid. En daarom moet er gezorgd worden dat zoveel mogelijk werkenden hun weg terugvinden naar die aloude instituties.
Ik ben het er hartgrondig mee eens dat de tweedeling op de arbeidsmarkt een acuut probleem is: tussen jong en oud, hoog- en laagopgeleid en tussen wat je ooit hebt geleerd en wat je nu nodig hebt.
En toch, blijf ik de insteek van de A-G kortzichtig vinden. Er zijn ongeveer een miljoen zzp’ers, maar een net zo grote groep werknemers bouwt géén pensioen op via hun werkgever en die groep groeit. De arbeidsovereenkomst mag dan wel de toegangspoort tot pensioen zijn, maar voor een miljoen werknemers blijft die poort desondanks op slot. Daarom vind ik dat we die poort tot pensioen niet alleen voor zzp’ers, maar voor alle werkenden wijd open moeten zetten. Dus maak asjeblieft vaart met de uitwerking van het pensioenakkoord. Zorg niet dat je zoveel mogelijk werkenden door de huidige deur probeert te persen, maar vervang de deur die wel voor iedereen open staat.
Ik ben ervan overtuigd dat juist de combinatie van werknemers en zelfstandig ondernemers zorgt dat Nederland het in internationaal opzicht zo goed doet. Werknemers zorgen voor continuïteit in een organisatie en de zelfstandig ondernemers brengen kennis en nieuwe inzichten. Bedrijven en overheden kunnen dankzij deze combinatie snel inspelen op (markt)ontwikkelingen en al te hevige schommelingen worden gedempt. Opdrachtgevers, zelfstandig ondernemers en de economie als geheel hebben baat bij autonomie en keuzevrijheid op dit vlak.
De nadruk die de A-G legt op inbedding in de organisatie vind ik een heel gevaarlijke gedachte, zeker bij goed opgeleide en ervaren vakspecialisten. Deze worden voor kortere of langere tijd ingevlogen om kennis te brengen die een organisatie niet in huis heeft. Bijvoorbeeld: een onderneming is te klein om een eigen tekstschrijver in te huren en huurt dan een paar keer maand iemand in om een tekst te schrijven, een interim manager wordt ingehuurd om een verandering door te voeren of een zelfstandige ict-er begeleidt de implementatie van een nieuw ict-systeem. Er zijn goede redenen om deze werkzaamheden via een overeenkomst van opdracht te organiseren.
De oplossing van de maatschappelijke problemen moet ook volgens de A-G komen van de zzp’ers, maar laten we het eens omdraaien. Laten we niet de zzp’ers veranderen, maar de omstandigheden waarin zij opereren. En laten we vooral de zelfstandig ondernemers niet gebruiken als afleidingsmanoeuvre om de aandacht af te leiden van de tweedeling tussen werknemers onderling, zoals het wel of geen pensioen, wel of geen werkzekerheid.
Immers, zelfstandig ondernemerschap is een way of life, een bewuste keuze die de meeste zzp’ers uit vrije wil maken. In de hervormingen op de arbeidsmarkt gaat het erom om te zorgen voor een effectieve bescherming voor de kwetsbaren met zwakke onderhandelingspositie, zonder dat organisaties de specifieke kennis en ervaring van zzp’ers wordt onthouden en dat zelfstandig ondernemers gedwongen schijnwerknemers worden. Daarom is het belangrijk dat bij nieuwe regelgeving:
- Op het netvlies staat dat de overgrote meerderheid van de zelfstandig ondernemers een gelukkige zelfstandige is en dat er voor een deel van de groep helemaal geen alternatief in loondienst is.
- Alle werkenden naar draagkracht en evenredig bijdragen aan pensioen en arbeidsongeschiktheid en dat dit de prijs is die zelfstandig ondernemers voor hun vrijheid als ondernemer over zouden moeten hebben. Want als werkenden bijdragen aan en toegang hebben tot de sociale zekerheid, hebben we het grootste maatschappelijke probleem opgelost, zeker wanneer je hiermee bewerkstelligt dat aan de basis van de arbeidsmarkt de zzp’er niet langer de goedkoopste optie is.
- Er ruimte komt voor sectoraal beleid, bijvoorbeeld doordat bepaalde functies alleen door werknemers, gedetacheerden of uitzendkrachten vervuld kunnen worden in zorg, onderwijs of andere plekken waar de overheid de budgetten vaststelt.
- De marktkennis en toegevoegde waarde van intermediairs optimaal wordt benut, door hen verantwoordelijkheid te geven bij het innen van sociale premies en faire tarieven.
- De overheid bij subsidies en aanbestedingen de voorwaarden zo opstelt, dat het werk ook echt door werknemers gedaan kan worden.
En nog even terugkomend op de hamvraag: wat doen we met Kerst dit jaar? Dat weet ik nog niet, het zal anders zijn dan vorig jaar toen we met de hele familie gezellig op een kluitje urenlang getafeld hebben. Dat betekent dat ik meer tijd over heb om te kauwen op de vraag wat doen we met de zzp’er.